وجعلنا من الماء کل شیء حی

(و از آب هر چیزی را زنده گردانیدیم)

                                                                                         «سوره انبیا آیه 30»

بحث کلی کشاورزی بحثی طولانی و مهم است که کتابها می طلبد، لکن در این مقال، چکیده ای مختصر به بخش مربوطه که از تولیدات حیاتی و اقتصادی کارساز بشمار می آید خواهیم پرداخت.

مردم زرند در قدیم به لحاظ عدم دسترسی به مشاغل دولتی و یا کارهای دیگر، با استفاده از منابع طبیعی یعنی آب و زمین، کشاورزی را سرلوحه کارهای روزمره خود قرار داده و از همین طریق امرار معاش می نمودند. به همین جهت ضمن اهمیت دادن به کار کشاورزی و تلاش فراوان به امور مربوطه، بهترین نوع محصولات را برداشت می کردند.

تاریخچه و پیشینه دقیقی از احداث قنوات در زرند موجود نیست اما می توان حدس زد که فراوانی آب در سفره های زیرزمینی و نیز ریزش نزولات آسمانی زیاد، عامل سازنده و حیات بخش مردم قدیم زرند در کار کشاورزی بوده است. برکت چشمه های خود جوش و رودخانه ها که در اثر ریزش باران فراوان در زرند و کوهستان های اطراف پدید می آمد، انجام کارهای کشاورزان را در جهت کشت انواع محصولات تسهیل می بخشید. چون کشاورزان به راحتی می توانستند بدون پرداخت وجهی از نعمت آب رسانی استفاده نمایند.

بالا بودن سطح آب در سفره های زیرزمین، باعث شده بود با حفر چاه آنهم کمتر از ده متر به آب برسند. از این جهت با علم و اطلاع از فراوانی آب در منابع زیر زمین و نیز پی بردن به منبع اصلی و یا مظهر آب، در پی ایجاد آبرسانی بصورت قنات اقدام نمودند تا بتوانند زمین های دور دست را زیر پوشش آب قرار داده و برای کار کشاورزی استفاده نمایند. یکی از دوستان محقق اینجانب بنام آقای بابک علی محمدی افشار کارمند سازمان اسناد ملی جنوب شرق (کرمان) با تلاش فراوان کتاب ارزشمندی بنام پیشینه آب کرمان را در بهار 84 منتشر نموده است. نامبرده در جریان احداث قنات در کشورمان می نویسد: «قنات یک اختراع اصیل ایرانی است که کاملاً با وضعیت اقلیمی و طبیعی ایران هماهنگ است و قنات از کشورمان بر چهار قاره کره خاکی کوچ کرده است...» در جای دیگر کتاب مذکور می خوانیم: «چنین تصور می رود که ایرانیان برای حفر قنات از چشمه های طبیعی که اولین شریانهای حیاتی سکنه فلات را تشکیل می داده الهام گرفته باشند»

بهرحال هدف این نوشتار بحث قنات و چشمه نیست، بلکه موضوع کشاورزی زرند تحت امر است. اما ای کاش در شهر خودمان یعنی زرند شخصی آستین ها را بالا می زد و با تحقیق و پژوهش سابقه تاریخی قنوات و موضوع آب و نیز اقدامات در این خصوص را طی وجیزه ای منتشر می کرد، تا نسل آینده ضمن پی بردن به زحمات گذشتگان در جهت پیدایش آب، قدر مایه حیات را بیشتر ارج نهند.

غلات: قبل از آنکه کشت پسته در زرند رواج پيدا کند مردم به کشت غلات بخصوص گندم، جو و ارزن که از نظر غذائی حائز اهميت هستند بودند و اکثر زمين های پيرامون مرکز شهر (صحرای حسين آباد، اکبر آباد، زرندوئیه و کهنوج) را زير کشت محصولات مذکور می بردند. در باغات اطراف شهر علاوه بر کشت غلات به محصولات سردرختی هم می پرداختند بطوریکه در اکثر باغات و خانه های شهر، ميوه جات انار، انگور، سيب درختی، به، انجیر، گيلاس و آلبالو و ساير محصولات فصلی را برداشت می کردند.

روستا نشینان که شغل اصلی آنها در قدیم کشاوری بوده، علاوه بر کشت غلات نسبت به کاشت و برداشت میوه جات دیگر اقدام می نمودند. در اکثر روستاهای کوهستان شرقی منجمله دشت خاک بهترین نوع گندم و سیب زمینی و میوه های سردرختی بدست می آمد که شهرت محصولات منطقه مذکور در استان زبانزد بوده است. در مناطق کوهستانی غرب بخصوص جرجافک و روستاهای اطرافش میوه جات آن معروفیت خاصی داشته که حتی به کرمان صادر می شده است. بطور کلی زرند یک منطقه وسیع کشاورزی بوده که تمام محصولات آن اعم از غلات، صیفی جات، میوه جات آن به لحاظ خاک حاصلخیزش و نیز فراوانی آب از نظر کیفیت در استان شهرت داشته است.

تأسیس اداره کشاورزی: از آنجائيکه موقعيت اقليمی و جغرافيائی زرند از نظر کشاورزی مستعد و خاک حاصلخيز آن در نقاط مختلف شهرستان با کشت انواع محصولات کشاورزی مرغوب بوده، به منظور بهبود و بالا بردن کيفيت محصولات و نيز توسعه بخش کشاورزی در سال 1338 شمسی اداره ای بنام اداره ترويج کشاورزی شروع بکار نمود. در دی ماه 79 مجلس شورای اسلامی وزارتخانه کشاورزی و جهاد سازندگی را ادغام و به وزارت واحد جهاد کشاورزی تغيير نام داد و در نتيجه در شهرستان ها منجمله زرند اداره مذکور، با نام جهاد کشاورزی به فعاليت مشغول گرديد که در این رابطه اداره منابع طبيعی و آبخيز داری هم از زمره، در جهت حفظ و احيا و توسعه منابع مذکور کار خود را آغاز نمود.

بر اساس اعلام جهاد کشاورزی زرند در حال حاضر شهرستان زرند با تعداد 808 آبادی و 9 دهستان و 2 بخش و 4 شهر، دارای 630 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق و 50 رشته چشمه و 468 دهنه قنات است که میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی 290 میلیون متر مکعب با وسعت اراضی قابل کشت 100 هزار، سطح زیر کشت محصولات زراعی 7000، سطح زیر کشت محصولات باغی 52000 ، اراضی دیم 200، وسعت جنگل 35000 ، وسعت کویر و بیابان 100000، با وضعیت دام و طیور واحدهای دامی و صنعتی شهرستان 170000 رأس دام سبک، 14000 رأس دام سنگین، 345000 قطعه طیور، 700 کندوی زنبور عسل با سه مزرعه پرورش ماهی، علی رغم خشکسالی های سالهای اخیر در سال زراعی 85-86 به تولید 18000 محصولات زراعی، 5000 محصولات باغی، 36420 محصولات دامی، 6000 تن گندم، 8100 تن یونجه، 42000 تن پسته، 8/0 تن زعفران، 4/0 تن زرشک و 3600 تن شیر دست یابد.

پسته: از مهمترين محصول کشاورزی که در سه دهه اخير رونق چشمگيری بدست آورده و به بازار کشورهای غربی هم صادر شده شهرستان زرند پسته است. به همين جهت در سالهای اخيریر به وسعت زمين های کشت پسته اضافه گرديده است. پيش بينی توليد محصولات باغی سال 87 که با سرمازدگی زمستانه و بهاره روبرو بوده میزان تولید پسته را طی چند سال گذشته به حداقل رسانده است بطوریکه از ارقام پیش بینی شده کاهش فاحشی داشته و شاید هم به نصف برسد. بطور نمونه پسته يکی از بارزترين محصول زرند محسوب می گردد با پيش بينی بيش از سی هزار تن احتمالاً به 15 تا 20 هزار تن در سال مذکور خواهد رسید. در حالیکه بالاترين شاخص پسته در سالهای گذشته به بیش از 40 هزار تن رسیده بود. بطوریکه کارشناسان جهاد کشاورزی زرند میزان اُفت توليد محصول پسته در اثر عوامل غیر مترقبه را 6820 تن در اثر خشکسالی و 17050 تن در اثر سرمازدگی برآورد کرده اند. در بقیه محصولات باغی هم بخصوص انگور، به، هلو، شلیل، زردالو، انار، انجیر آبی، زعفران و حتی زرشک هم تحت تأثير عوامل طبیعی قرار گرفته و کاهش فاحشی داشته اند. با این وجود و برغم کم آبی شدید منطقه هر روز شاهد گسترش زمین های پسته در روستاها هستیم. بنابراین اگر مسئولین محترم شهرستان و استان بطور مستمر تلاش های خود را در جهت تأمین آب، آنهم بطور دائم در بخش کشاورزی سرانجام برسانند، شهرستان زرند می تواند یکی از بزرگترین مرکز صادر کننده انواع پسته در جنوب شرق کشور شناخته و معرفی گردد. هرچند اخیراً آقای دکتر امیری نماینده زرند و کوهبنان مکاتباتی با وزیر نیرو انجام داده و آقای محسن جلال پور رئیس اطاق بازرگانی و صنایع و معادن کرمان از انتقال طرح 250 میلیون متر مکعب آب بطور سالانه از سر شاخه های کوههای زاگرس خبر داد و گفت: طرح مذکور بیش از 10 سال بلاتکلیف مانده است. در عين حال آقای مهندس صادقی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان زرند از کاهش 75 درصدی محصول پسته 87 در شهرستان خبر داد و برداشت سال جاری را بین 12 تا 16 هزار تن پسته برآورد نمود. در حالیکه در سال زراعی گذشته (86) تولید محصول پسته شهرستان 45 هزار تن بوده است. نامبرده افت محصول را سرمازدگی و سهم کم آبی و خشکسالی را در این کاهش محصول 5 درصد و سهم سرمازدگی را 70 تا 80 درصد عنوان نمود. در حال حاضر 4900 هکتار از باغات پسته شهرستان زرند تحت پوشش بیمه محصولات کشاورزی می باشد.

مراتع شهرستان زرند: مساحت کل شهرستان زرند (بعد از منفک شدن کوهبنان) معادل 856500 هکتار (حدوداً 13704 کيلومتر مربع) می باشد مساحت طبيعی شهرستان را بالغ بر 73000 هکتار تشکيل می دهد بطوریکه 88 درصد مساحت شهرستان را در بر می گيرد. ميزان توليد علوفه مراتع شهرستان در سال 34980 هزار کیلوگرم است که با احتساب هر کیلوگرم 1500 ریال ارزش علوفه خشک بالغ بر سالانه 52470 میلیون ریال برآورد و از 170 هزار واحد دامی 102000 واحد دامی معادل 60 درصد آنها به مراتع وابسته می باشند.

آبخیزداری: متأسفانه در اين چند سال اخیر عدم ريزش نزولات آسمانی، شهرستان زرند را در بخش های مهم کشاورزی دچار مشکل  اساسی نموده و اين در حالی است که اُفت آبهای زيرزمين بشدت در حال فرو رفتن می باشد که با استفاده بی رويه تعادل بين ميزان آب وارده به سفره های زيرزمين و ميزان آب خروجی از سفره های مربوطه را به هم زده است. بطوريکه اگر در سالهای آينده چنين پديده ای ادامه داشته باشد بايد منتظر فاجعه ای بالاتر از زلزله بود، در حالی که بيلان آب سطحی شهرستان بالغ بر 1348 ميليون متر مکعب است مقدار 1172 ميليون مترمکعب آب مذکور منجر و 139 ميليون متر مکعب نفوذ و 37 میلیون متر مکعب بصورت روان آب می باشد و تنها 10 درصد از کل بارندگی به زيرزمين و سفره های مربوطه نفوذ می یابد. لذا چنين آمار نگران کننده ای باید مورد توجه ویژه مسئولین شهرستان و استان قرار می گيرد که قبل از بروز فاجعه ای بزرگ و جبران ناپذير بفکر چاره بوده و مسئولين ارشد نظام را نسبت به سرنوشت بیش از 120000 نفر (فقط جمعیت شهرستان) را آگاه و مجاب نمایند. هرچند بر اساس گفته های آقای خسرو معتضد تاریخدان کشورمان (در شبکه دو سیما) اجرای انتقال آب به کویر، از پیشنهادات کارشناسان و مشاورین خارجی در زمان پهلوی اول (رضاشاه) بوده و حتی در زمان پهلوی دوم (محمدرضا) طرح انتقال آب از دريا به کوير توسط کارشناسان ايرانی مورد مطالعه قرار گرفت که نقشه های مهندسين مربوطه در مجله علمی دانشمند (قبل از انقلاب) چاپ گرديد. بعد از انقلاب مدتی افکار عمومی کوير نشینان بخصوص شهرهای شمال استان به انتقال آب از سرشاخه های کارون به رفسنجان و زرند سوق داده شد، اما متأسفانه به علت مخالفت نمايندگان استان خوزستان در هاله ای از سکوت فرورفت . البته آقای دکتر امیری نماينده محترم زرند و کوهبنان طی مکاتباتی اعلام خطر را به مجلس و سایر مسئولین ذیربط منتقل نموده، لکن همت و پشتکار مجمع نمايندگان استان را می طلبد که با جدیت مسئله حیاتی مذکور، از این خطه کشورمان را دنبال و نسبت به آبرسانی شهرهای مربوطه اعم از دريا و يا قانع کردن نمایندگان مخالف (هرچند اصولی و منطقی به نظر نمی رسد) مشکل کمبود آب را مرتفع تا شاهد رونق و توسعه بخش کشاورزی شهرستان باشیم.

زعفران: کشت زعفران در شهرستان زرند به قديم الايام باز می گردد. از دير زمانی کشاورزان مناطق کوهستانی شرق زرند به کشت زعفران آنهم به مقدار کم مبادرت می ورزيدند. در چند سال اخير زعفران کاران در روستاهای دشت خاک، سربنان، جرجافک، باب هویز و سایر مناطق سردسيری به کشت زعفران ترغيب شده بطوريکه زعفران بدست آمده نسبت به زعفران استان خراسان از برتری و کيفيت بالائی برخوردار می باشد. تا سال 85 زمین های زیر کشت زعفران در شهرستان زرند (به جز کوهبنان) 115 تا 130 هکتار بوده که برداشت آن (در سال 87) 42/0 (تن) پيش بينی شده است. ساير محصولات باغی نمونه انگور آبی که 712 تن پيش بينی گرديده بود بعلت کاهش خشکسالی و سرمازدگی به میزان 213 تن، گردو با پیش بینی 414 تن به 125 تن، انار با پیش بینی 700 تن به 210 تن، پسته با پيش بينی 34100 تن به 10230 تن، زيتون با پيش بينی 430 تن به 2/0 (تن) رو به نزول گذاشته است.

زیتون: در سال 1374 شمسی به منظور ترغیب کشاورزان شهرستان، از طریق جهاد کشاورزی زرند تعدادی نهال زیتون به طور رایگان در بين کشاورزان توزیع شد. خوشبختانه کشت گياه مذکور با شرايط آب و هوايی روستاهای زرند بخصوص مناطق کوهستانی به ثمر دهی نشست، بطوريکه يکی از کشاورزان با ذوق بنام آقای حسن اسدی خانوکی با احداث کارخانه روغن کشی زيتون توانست محصول خود را به صورت کنسروی و زيتون شور به بازار عرضه نمايد و نامبرده به لحاظ عملکرد مناسب مقام اول را در کشور کسب نمود.

متأسفانه در سال 87 به علت خشکسالی و سرمازدگی محصول مذکور که از طرف جهاد کشاورزی زرند 430 تن پیش بینی شده بود به 2/0 تن کاهش یافته.

محصولات گلخانه ای: برای اولين مرتبه در شهرستان زرند آقای رضا سلطانی زاده کارشناس کشاورزی در سال 74 نسبت به احداث محصولات گلخانه ای اقدام نمود که در نتيجه به کشت و برداشت خيار (خيار سبز) مبادرت نمود. اقدام نامبرده باعث ترغيب سايرين در ارتباط با ترويج محصولات گلخانه ای و برداشت فراورده های آن گردید. 

پرورش کرم ابریشم: برای اولین بار آقای مهدی شفعی زاده کارشناس مدريت کشاورزی زرند نسبت به پرورش «نوغان» اقداماتی انجام داد که پس از موفقیت توسعه آنرا در مناطق زرند بخصوص جرجافک گسترش داد.

کارخانه شير پاستوريزه: کارخانه لبنيات و فرآورده های مربوطه توسط جهاد سازندگی زرند در حال احداث می باشد. کارخانه مذکور که در 7 کیلومتری جنوب زرند در نظر گرفته شده، با هزينه ای بالغ بر 800 مليون تومان تا پاييز 87 حدود 80 درصد پيشرفت فيزيکی داشته که با روند پیشرفت در کار، اميد آن می رود که تا اواخر ال مذکور و یا اوایل سال 88 مورد بهره برداری قرار گیرد. انجام امور کار و اجرای تهيه ی فرآورده های کارخانه لبنيات زرند در سه شیفت کاری پيش بينی گرديده که هرشيفت معادل 10 تن شیر و فراورده های مربوطه را به مردم شهرستان زرند ارائه می دهند.   

قارچ: اخیراً توسط جهاد کشاورزی و کارشناسان این اداره نسبت به نحوه ی برداشت قارچ اقداماتی انجام گرديده و عده ای از کشاورزان به این کار مشغول هستند.

 عسل: در روستاهای کوهستانی زرند کندوهای عسل وجود دارد که سالانه مقداری از این مواد غذايی مغذی برداشت می کنند.